საქართველოს ანექსია ბოლშევიკური რუსეთის მიერ

1918 წელს , როდესაც საქართველომ დამოუკიდებლობა გამოაცხადა,რუსეთში სამოქალაქო ომი მძვინვარებდა და იმპერიის მარწუხებიდან ახლად გათავისუფლებული ქვეყნების დასაპყრობად ჯერ არავის ეცალა . მოსკოვმა მაშინ სხვაგვარ : მან ხელი შეუწყო ადგილობრივი ბოლშევიკური დაჯგუფებების შექმნას, რომლებსაც მეხუთე კოლონის როლი უნდა შეესრულებინათ . ბოლშევიკების გარდა, მოსკოვმა საქართველოს რესპუბლიკის მთავრობას ქვეყანაში მცხოვრები ეთნიკური უმცირესობები დაუპირისპირა.

   საქართველოში რუსეთის პოლიტიკურ ინტერესებს  ფილიპე მახარაძე , სერგეი კიროვი , სტეფანე შაუმიანი , სერგო ორჯონიკიძე და სხვები ატარებდნენ . ისინი უშუალოდ ვლადიმერ ლენინსა და იოსებ სტალინისაგან იღებდნენ მითითებებს .

   მათი მუშაობის პირველი შედეგები  1918 წლის ზაფხულში დუშეთის მაზრაში მოწყობილი ბოლშევიკური ჯანყის დროს განოჩნდა , სადაც რუსეთის კავკასიის არმიის სარდლობამ სამხედრო ინსტრუქტორები და დიდი რაოდენობით იარაღი შეგზავნა. აჯანყებულებმა რამდენიმე სოფლის ადმინისტრაციის წარმომადგენლები და გვარდიელები დახოცეს .ქართულმა რეგულარულმა ჯარმა და სახალხო გვარდიამ დაამარცხეს და გაფანტეს აჯანყებულები , რომლებმაც ჩრდილო კავკასიას შეაფარეს თავი. 1919 წლის ივლის-აგვისტოში , ქართველი ბოლშევიკების აგიტაციით, შეიარაღებული გამოსვლები მოეწყო საქართველოს ზოგიერთ ქალაქში , თუმცა მაშინ ბოლშევიკებმა ვერ შეძლეს ამ გამოსვლების საყოველთაო აჯანყებად გადაქცევა , ლოკალური აჯანყებების ლიკვიდაცია კი საქართველოს მთავრობას არ გასჭირვებია .

   რუსეთის სამოქალაქო ომის მიწურულს დაპირისპირებული მხარეების ( წითელარმიელებისა და თეთრგვარდიელების) სტრატეგიული ინტერესის საგანს წარმოადგენდა კასპიის ნავთობი . ლენინმა გადაწყვიტა , დაესწრო მოწინააღმდეგისთვის და ბოლშევიკური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის კავკასიის ბიუროს ხელმძღვანელს , სერგო ორჯონიკიძეს , ბაქოს აღება დაავალა . 1920 წლის აპრილის დამლევს საბჭოთა რუსეთის XI წითელი არმია აზერბაიჯანის რესპუბლიკაში შეიჭრა და იქ საბჭოთა ხელისუფლება გამოაცხადა . ამის შემდეგ ბოლშევიკები საბაბს ეძებდნენ საქართველოში შემოსაჭრელად .

   1920 წლის 1-2 მაისს ღამით ქართველი ბოლშევიკები თავს დაესხნენ იუნკერთა სამხედრო სასწავლებელს თბილისში . 2 მაისს აზერბაიჯანში დაბანაკებულმა XI არმიამ საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის სახელმწიფო საზღვარი გადმოლახა და თბილისისკენ აიღო გეზი , მაგრამ ქვეყანა ანექსიას ამჯერადაც გადაურჩა . ქართული აემიის მიერ წარმატებით მოგერიებული შეტევის შემდეგ რუსეთმა დროებით უკან დაიხია .

  ნოე ჟორდანიას ინიციატივით რუსეთ-საქართველოს შორის მოლაპარაკება

გაიმართა. 1920 წლის 7 მაისს ორ სახელმწიფოს შორის ხელშეკრულება დაიდო . მართალია , საბჭოთა რუსეთმა ცნო საქართველოს დამოუკიდებლობა , მაგრამ მისმა დიპლომატიურმა სამსახურმა გააგრძელა აქტიური მუშაობა საქართველოს საერთაშორისო იზოლაციაში მოსაქცევად .ამავე დროს 1920 წლის 7 მაისის ხელშეკრულებით საქართველოში ბოლშევიკების საქმიანობა ლეგალური გახდა .ამან კიდევ უფრო შეუწყო ხელი ქართველი ბოლშევიკების ანტისახელმწიფოებრივ საქმიანობას .

  1920 წლის ნოემბერში XI წითელმა არმიამ სომხეთის რესპუბლიკა  დაიკავა . საქართველოს მდგომარეობა კიდევ უფრო საგანგაშო გახდა . 1921 წლის იანვარში  მოსკოვში საბოლოოდ დაზუსტდა საქართველოსთან ომის გეგმა : ლორეს რაიონში , რომელსაც შორეული ადმინისტრაცია განაგებდა , აჯანყების ინსცენირება უნდა მოწყობილიყო და ,,აჯანყებული მშრომელების” დასახმარებლად სომხეთისა და აზერბაიჯანის ტერიტორიიდან საქართველოს საზღვრებში XI არმია უნდა შემოჭრილიყო. გეგმის რეალიზება ორჯონიკიძესა და კიროვს დაევალა. 1921 წლის 12 თებერვალს , ღამით ბორჩალოს მაზრის  რუსულ და სომხურ სოფლებში ,, აჯანყება” დაიწყო . 15 თებერვალს სტალინმა მოსკოვიდან ორჯონიკიძეს აცნობა , რომ XI არმიას დაუყონებლივ უნდა დაეკავებინა თბილისი . 19 თებერვალს თბილისის მისადგომებთან გამართულ ბრძოლაში ქართულმა ჯარმა და სახალხო გვარდიამ წითელ არმიას უკან დაახევინა . სასტიკი ბრძოლები გაიმართა ასევე , სოფელ კოჯორთან , სადაც განსაკუთრებით გამოიჩინეს თავი ქართველმა იუნკერებმა . საქართველო-რუსეთის ომის ფრონტის ხაზი კახეთიდან მანგლისამდე 90 კილომეტრზე გადაიჭიმა .

  1921 წლის 22 თებერვალს ფაქტობრივად რუსეთის მხარდამჭერმა თურქეთის მთავრობამ საქართველოს ულტიმატუმი წარუდგინა და არტაანისა და ართვინის რაიონების დაცლა მოსთხოვა . შექმნილ ვითარებაში საქართველოს მთავრობამ თურქეთთან ომს არტაანისა და ართვინის დათმობა ამჯობინა . ქართული ჯარი ამ რაიონებიდან გაიყვანეს . რუსების კავალერია , სოფელ დიღმის გავლით , ქართული ჯარის ზურგში შეიჭრა . იმავდროულად მტერმა კოჯრიდან საბურთალოს მიმართულებით შეუტია.XI არმიის სარდლობა ცდილობდა , ვაზიანიდანაც შეჭრილიყო ქართველი ჯარის ზურგში. 24 თებერვალს საღამოს 10 საათზე , საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის შეიარაღებული ძალების მთავარსარდლის გენერალ გიორგი კვინიტაძის გადაწყვეტილებით , ქართულმა ჯარმა მცხეთის მიმართულებით უკან დახევა დაიწყო . გადაწყდა ახალი გამაგრებული ხაზის შექმნა . 25 თებერვალს თბილისში რუსეთის XI წითელი არმიის ნაწილები შევიდნენ .

  თურქეთის მთავრობამ კიდევ ერთხელ სცადა შექმნილი მდგონარეობის სათავისოდ გამოყენება . ამჯერად მან საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობას ულტიმატუმის სახით მოსთხოვა ბათუმისა და ბათუმის ოლქში მყოფი ქართული ჯარის განიარაღება , რაზეც უარი მიიღო . ბრძოლა დაიწყო ბათუმშიც . ქართვრლებმა განდევნეს თურქები . დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობა ბათუმში გადავიდა . 

  შექმნილი მძიმე ვითარების მიუხედავად , საქართველოს დემოკრატიული    რესპუბლიკის მთავრობა არ დათანხმდა საბჭოთა რუსეთის წინაშე კაპიტულაციას . ბათუმში გამართულ დამფუძნებელი კრების სხდომაზე გადაწყდა საქართველოს დემოკრატიული რესოუბლიკის მთავრობის ემიგრაციაში წასვლა , სადაც მათ რუსეთის მიერ დაპყრობილი საქართველოს გათავისუფლებისთვის ბრძოლა უნდა გაეგრძელებინათ. თვით დამფუძლენებლ კრებას , როგორც ქვეყნის უმაღლეს საკანონმდებლო ორგანოს , თავისი უფლებამოსილება არ მოუხსნია .

    1921 წლის 17 მარტს საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობამ ბათუმი დატოვა და ემიგრაციაში გაემგაზვრა. თურქებმა ისევ სცადეს ბათუმის დაკავება . ქართული ჯარისა და სახალხო გვარდიის ნაწილმა, გენერალ გიორგი მაზნიაშვილის მეთაურობით , გმირული წინააღმდეგობა გაუწიეს თურქებს და შეძლეს მათი უკუგდება. საქაეთველო-რუსეთის ომი 1921 წლის თებერვალ-მარტში საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დაცემითა და რუსეთის საოკუპაციო რეჟიმის დამყარებით დასრუკდა .

    საბჭოთა ხელისუფლებამ იმთავითვე იზრუნა საერთაშორისო ასპარეზზე კავკასიის დაპყრობის გაფორმებასა და სამხრეთ საზღვრების უსაფრთხოებაზე : 1921 წლის 16 მარტს ფურქეთთან გაფორმდა მოსკოვის ხელშეკრულება , რომლის საფუძველზეც 13 ოქტომბერს ქალაქ ყარსში , რუსეთის ინიციატივით , დაიდო კიდევ ერთი ხელშეკრულება ამიერკავკასიის რესპუბლიკების ბოლშევიკურ მთავრობებსა და თურქეთს შორის .  

მოამზადა მარიამ გაჩეჩილაძემ